Dode Zeerollen
De geschiedenis van de Bijbel bestuderen met kunstmatige intelligentie
Dode Zeerollen
De Bijbel is misschien wel het meest gelezen boek ter wereld, maar toch weten we weinig over hoe de verhalen tot stand kwamen.
We kennen de Bijbel als één bundel, maar in werkelijkheid kostte het een groot aantal schrijvers bijna 800 jaar om de vele verhalen op te schrijven. Daarna werden de boeken nog tientallen keren overgeschreven en vertaald door weer andere schrijvers.
Maar wie waren deze mensen? En waarom zijn er zoveel onbeantwoorde vragen over de geschiedenis van de Bijbel?
Tot ver in de jaren ‘40 was de ontstaansgeschiedenis van de Bijbel een mysterie. Toen pas ontdekten archeologen een verzameling oude rollen in Qumran, Israël, aan de rand van de Dode Zee.
De Dode Zeerollen werden meer dan 2000 jaar geleden geschreven in het Oud-Hebreeuws. Ze bevatten de manuscripten van alle boeken uit het Oude Testament en zijn de oudste overgebleven teksten van het Jodendom en Christendom.
De rollen zijn een tijdmachine: ze laten zien hoe de Bijbel tot stand is gekomen. En dat veel verhalen ook toen al in verschillende versies werden geschreven, door verschillende mensen.
Ook kwamen onbekende teksten aan het licht die nooit onderdeel zouden worden van de Bijbel zoals we die nu kennen. Nieuwe inzichten die meteen ook nieuwe vragen opwerpen.
Want hoeveel schrijvers waren er precies? Werkten ze samen? Wat dreef hen? En hoe zagen ze hun eigen rol?
Mladen Popovic is decaan van de faculteit Godsdienstwetenschappen en directeur van het Qumran Instituut aan de RUG. Hij doet al jaren toonaangevend onderzoek naar de Dode Zeerollen. Een gezelschap van betrokken alumni steunde zijn werk via het UEF.
Omdat veel rollen beschadigd zijn en daardoor slecht leesbaar, vroeg hij collega-wetenschapper Lambert Schomaker om hulp, hoogleraar Kunstmatige Intelligentie, tevens betrokken bij CogniGron. Samen ontwikkelden ze een nieuw algoritme voor handschriftherkenning, speciaal geprogrammeerd voor de Dode Zeerollen.
Kunstmatige Intelligentie
Het algoritme werd gevoed met oud-Hebreeuwse teksten en is in staat om de rollen - soms wel 8 meter lang - als big data te analyseren.
Hierdoor kunnen verbanden worden gelegd die voor het menselijk oog niet zichtbaar zijn. Zo werd bijvoorbeeld al ontdekt dat de Jesaja-rol niet door één, maar twee mensen werd geschreven.
Zij hadden een vergelijkbaar handschrift, mogelijk omdat ze samen waren opgeleid. En misschien was dat wel gebruikelijk, of zelfs verplicht. Dankzij de unieke combinatie van kennis en technologie die door Mladen Popovic werd ontwikkeld, kunnen de beschadigde Dode Zeerollen op onverwachte wijze nieuwe inzichten genereren.
Zijn benadering stelt de wetenschap in staat antwoorden te vinden op fundamentele vragen over de Bijbel die ruim 2000 jaar onbeantwoord bleven.
Mladen Popovic
Prof. dr. Mladen Popović is hoogleraar Oude Testament en Vroeg Jodendom en decaan van de faculteit Godsdienstwetenschappen aan de RUG. Daarnaast is hij directeur van het Qumran Instituut, een internationaal toonaangevend onderzoekscentrum op het gebied van de Dode Zeerollen.
Eerder was hij als postdoc onderzoeker verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven en deed hij archeologisch onderzoek in Israël. Ook was hij gastcurator bij het Drents Museum voor een grote expositie van de Dode Zee rollen.
Hij behaalde een PhD cum laude in Theologie aan de RUG, waarvoor hij ook een periode als onderzoeker werkte aan Yale University.
Meer weten?
Het UEF is er voor donateurs, foundations, alumni en iedereen die nieuwsgierig is naar de toekomst.
